W 2022 roku Uniwersytet Łódzki był realizatorem projektu „Nauka Sztuki – Sztuka Nauki”, którego celem była popularyzacja wiedzy o metodzie practice-as-research (PaR, pol. praktyka-jako-badanie).
Wraz z partnerami artystycznymi: Mandala Performance Festival, Malta Festival, Komuną Warszawa, Gdańskim Festiwalem Tańca oraz Teatrem Łaźnią Nową zaprosiliśmy do udziału w pokazach spektaklu ODYSEJA, warsztatach PaR oraz dyskusjach.
PaR jako metoda procesu twórczego pozwoliła sformułować Teatrowi Nowszemu propozycję treningu tanecznego uwzględniającą doskonalenie uważności podczas pracy nad spektaklem „Odyseja”. Widowisko to odbywa się w przestrzeniach działających normalnie dworców – wśród podróżnych. Opowiada o kryzysie podróży w XXI wieku.
Cel i droga do projektu
Celem projektu „Nauka sztuki – sztuka nauki” była popularyzacja wiedzy o tzw. practice-as-research (PaR, pol. praktyka-jako-badanie), poprzez prezentacje spektaklu „Odyseja”. Spektal jest efektem prac badawczo-artystycznych prowadzonych w ramach wcześniejszego projektu „Funkcje i metody dystrybucji uwagi we współczesnym teatrze tańca” realizowanym w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki i stanowi atrakcyjny przykład PaR w Polsce. Premiera odbyła się w ramach programu Międzynarodowego Sympozjum „Laboratory of Dance/Dance as Vantage Point” w 2020 roku, które poświęcone było współczesnym metodom badań w tańcu, w tym w szczególności formułowanym wokół koncepcji practice-as-research. Sympozjum było jednocześnie okazją do dyskursywnej kontekstualizacji „Odysei” z perspektywy badaczy o zróżnicowanych kompetencjach.
Practice-as-research (PaR)
Practice-as-research (PaR) to strategie badawcze łączące humanistyczne metodologie naukowe oraz narzędzia i dyskursy twórcze. W projektach takich praktyka lub dzieło artystyczne jest przedkładane jako istotny dowód przeprowadzonego badania, którym w tym przypadku jest spektakl „Odyseja”. Początek ich rozwoju to l. 80. XX w., gdy powstawały pierwsze doktoraty oparte na PaR – także w zakresie tańca oraz sztuk performatywnych – w Finlandii, Wielkiej Brytanii, Australii i Kanadzie.
W 2007 Ewa Domańska podkreśliła konieczność prowadzenia wielodyscyplinarnych badań, w których badacz tworzy wiedzę „w solidarności z podmiotami i przedmiotami swoich badań, a nie w dystansie do nich; (…) świadomie i aktywnie uczestniczy w tworzeniu świata innych, podobnie jak i oni współtworzą jego/jej świat”.
ODYSEJA, a PaR
Zgodnie z tymi założeniami stworzenie spektaklu „Odyseja” użyto różnych metod badawczych czerpanych z antropologii i psychologii poznawczej, w tym ilościowe pomiary funkcji poznawczych. Ich wyniki potwierdziły korelację pomiędzy treningiem tancerza, a jego funkcjami poznawczymi (uwagą, koordynacją wizuomotoryczną, uwagą przestrzenną) i odczuwaną przezeń jakością ruchu. Pozwoliło to sformułować propozycję treningu tanecznego uwzględniającego doskonalenie zdolności uwagowych, który wykorzystywany jest przez wykonawców spektaklu „Odyseja”. Wykorzystano te same narzędzia i strategie także w wytwarzaniu oczekiwanych jakości artystycznych – budując taki rodzaj obecności wykonawcy, który jest spójny z warstwą znaczeniową spektaklu. W oparciu o te same wyniki badań zdecydowano się także wykorzystać oryginalną formę widowiskową. W spektaklu zarówno performerzy jak i widzowie korzystają z bezprzewodowych zestawów słuchawkowych, w których synchronicznie słyszą tę samą ścieżkę dźwiękową niedostępną na przypadkowych przechodniów. Pozwala to w szczególny sposób modelować sytuację teatralną oraz uwagę obu tych grup. W ten sposób cały proces tworzenia „Odysei” stał się częścią cyklu procesu badawczego, stanowiąc specyficzną formę badań jakościowych zgodnie z założeniami PaR. Widzowie z jednej strony są uczestnikami eksperymentu, a z drugiej są także badaczami obserwującymi co dzieje się, gdy teatr styka się z rzeczywistością. Przyglądają się granicy pomiędzy nimi. W ten sposób spełnia zarówno funkcję popularyzacyjną – umożliwiając widzom swego rodzaju uczestniczenie w procesie badawczym oraz podejmuje cele związane ze społeczną odpowiedzialnością nauki – podkreślając kulturotwórczą rolę i znaczenie różnych strategii budowania wspólnotowości, także w sytuacji konieczności utrzymywania zwiększonego dystansu społecznego.
Nauka Sztuki – Sztuka Nauki
Spektakl „Odyseja” został zaprezentowany dwukrotnie w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu oraz Gdańsku. Każdej prezentacji towarzyszyły spotkania z twórcami oraz otwarte warsztaty PaR skierowane przede wszystkim do praktyków jak i teoretyków sztuki – krytyków, studentów, edukatorów, animatorów, społeczników i specjalistów z zakresów nauk o kulturze, nauk o sztuce oraz nauk społecznych. Warsztaty oparte były na strukturze przebiegu procesu badawczego, strategiach i metodach PaR wypracowanych częściowo w pracy nad spektaklem. Miękkie osadzenie widowiska w dyskursie naukowym pokazuje, w jaki sposób badania naukowe stają się źródłem rozwiązań dla codziennych wyzwań artystycznych i społecznych.
